اورمو تاریخیندن گرچک لر :
سرهنگ زنگنه و ساتقینچی لار جینایت لرینه اورمو شهری و چئوره سینده قیسسا بیر باخیش
۶۷ایل بوندان اول آذر آیی نین۲۱ – جی گونونده آذربایجان بؤلگوسو، سیاسی و سوسیال باخیمیندان، بیر تاریخی اولای لا قارشیلاشدی و بوندان دولایی بو بؤلگونون اقتصادیاتی ، اکینچی لیغی ، صنعتی ، یول و دمیریول اینکیشافی و سایر بیر دئییشیلیک و عوض لیک له اوز به اوز اولوب و یئنی بیر قایدا و قانون ایله ، بوتون ساحه لرده ، یئنی بیر حکومت قورولوشو یاراندی و بو حوکومت بیر ایلدن آرتیق داوام گتیرمه دی و پهلوی رژیمی خاریجی و یابانچی قدرت لرین دخالتی واسیطه سی له، آذربایجاندا قورولان یئنی حاکمیتینه قارشی دوروب ، قوشونلاری نین یوروشو اساسیندا ، تبریز، اردبیل ، زنجان ، اورمووباشقا شهرلره باسقی اندیب و بو حاکمیتی آرادان قالدیرار کن چوخلو اینسانلارین جانینی دا آلدیلار ، دیدرگین سالیب و مجبسه تاپشیردیلار .
پهلوی رژیمی اورمو شهرینده فرقه حاکیمیتینی آرادان قالدیرماق قصدی له ارتش قووه لری ۱۳۲۴ – جوایلین آذرآییندا سرهنگ زنگنه باشچی لیغی آلتیندا اورمو بؤلگوسونه داخیل اولارکن ، اونون چئوره سینده اولان کندلره باسقی ائتدی و چوخلی اهالی نی اؤلدوردولر.
آیری طرفدن بو شهرین خان لاری، اربابلاری و ساتقیچیلاری اؤز منافع لرین او سیرادان یئر- یوردلری ، ایقتیصادی دوروم لاری و شاه رژیمی وئرن منصب لری فرقه حوکومتی قورولوشو اساسیندا خطرده گؤروب و بوندان دولایی شیدتله فرقه نین علیهینه اولوب و مخالفت چی لیک ائدرکن ،چئشیدلی حرکتلر له ، فرقه حاکمیّتینه قارشی اولدولار . اونلار بو اوغوردا حتی ماهاباد جمهوری حوکومتیندن ده یاردیملیق ایسته ییب و اونلارلا فرقه نین آراسیندا اولان ایختلافلاردان سوءاستفاده ائدیب و فرقه نین علیهینه چئشیدلی حرکتلره ال ووردولار.
فرقه نین سون چاغلاریندا اورمو شهرینده اولان فرقه باشچی لاری، ایشچی لری، یاردیم چی لاری ، فعاللارینی و حتی عادی طرفدارلارینی یاخالاییب ایشکنجه وئریب و سونوچدا قوندارما و ساختا محکمه لر واسیطه سی له اؤلومه محکوم ائدیب و اونلاری اؤلدوردولر. بئله لیک له فیکر ائتمییه ک کی اورمو خالقی تکجه ایسماعیل سمکو کیمی آللاه سیز و جینایت کار آدامین طریقی له داغلانیب یا جیلولوق فاجیعه سیندن معروض قالیب یا رضاشاه و اونون طرفدارلاری طرفینیدن مشروطیت حادیثه سینده، یارالانیب و خسارت گؤروب، بلکه قدیم کیشه لر دئمیش کن ، آغاجی اؤز ایچیندن قورد یییه ر ، اورمو خالقی دا اؤز ایچیندن هم داغلانیب ، هم پارچالانیب، هم یارالانیب و هم خسارت گؤروب. سانیرام بو یارا هر بیر یارادان درین ، دهشتلی و جان یاندیریجی یارادیر.
اورمونون ان یاشلی و عؤمور سورموش کیشی لری و قادینلارنی نین بو قونودا خاطیرلادیقلاری اولای لار و فاجیعه لر، سؤز سوز کی سینه دفتری دیر و جانلی تاریخ ساییلیر. اونلار یاخشی خاطیرلایا بیلرکی ۶۶ایل بوندان اول یعنی دموکرات فرقه حاکمیتی قورولوشونون ایلک چاغ لاریندا سرهنگ زنگنه نینی توفنگ چی لری آذر آیی نین ۲۴، ۲۵ ، ۲۶ و ۲۷- جی گونلرینده اورمو چئورسینده اولان کندلرده اوجومله دن گؤی تپه ، دیراتاقا و چارباش کندلرینده شیدت لی صورت ده باسقی ائدیب و بو کندلرین چوخلو عائیله لرین، اوشاقلاری نی ، قوجالارینی ، گنج اوغلان و قیزلاری نی اودجیل گول له لرین دمیندن کئچیردیب و اؤلدورب و یارالی ائتدیلر. ائله کی بو دهشتلی جینایتین شکیل لری او تاریخ ده تبریزده یاییلان «یئنی شرق» قزئته سینده درج اولوندو.
بیر ایله یاخین بو جان یاندیریجی فاجیعه دن سونرا اورمودا اولان پهلوی رژیمی نین سرسپرده لری و ملت ساتقینچی لاری او سیرادان رشید. ن قرالر و حسین. ل آدیندا اولان اینسانلار،سرهنگ زنگنه اورمویا داخیل اولمادان اؤنجه یعنی آذر آیی نین ۲۰ و ۲۱ – جی گونلرینده، اورمونون چوخلو خالقی نین و اؤزللیک له دموکرات فرقه حکومتی له ایلگی اولان اینسانلاری توتوب و ساختا محکمه لر واسطه سی له ، اعداما محکوم ائدیب اؤلدودولر.باشقا طرفدن اونلارین ائولرینی دارماداغین و عائیله لری دیدرگین سالیب و چوخلو عائیله لری عزالی ائدیب و عاغیلا گلمز اویونلار اونلارین باشینا گتیردیلر.بئله کی دئییریلر، رشید و اونون یاردیمچی لاری اورمو شهرینده اوست اوسته ۴۵۰ نفر اؤولدوردولر.
آمما بو دهشتلی فاجیعه نئجه اوز وئردی ؟
۱۳۲۵ – جی ایلین آذر آیی نین ۲۲ – جی گونو یعنی بیر گئجه دموکرات فرقه حاکمیتی ساقط اولوب و آرادان قالدیراندان سونرا ، اورمو شهرینده ، اؤزل بیر کمیسیون حاجی نصرت ا باشچی لیغی آلتیندا تشکیل تاپدی. اونون باشقا عوضولری بونلاردان عیبارت ایدی : ف ، م ، ر ، حمید آ، م ، دکتر ا ت، دکتر ص ، رحمت اله د، اسمعیل ف ، قاسم ا ،باباخان م ،حاج ش ،بیوک ب و حسین ا . (بیر پارا سبب لره گوره کامیل آدلار آپاریلمیر)
کمیسیون تشکیل تاپاندان سونرا اونون نظارتی آلتیندا « اینتظامات»تشکیلاتی قورولوب و «اینتظامات مأمورلاری» آدیندا بیر سیرا آداملار سئچیلدیلرکی اونلار بو قراردان ایدی لار: بیوک ب ، علی ب ، خسرو ب ، منوچهر ت، احمد ت، غلام ا ، حسین ل، بخشعلی ف، جمشید م ، غلام ق، حسین ب ، کمال م، علی ت، اسد ج، وحید د، رشید نایق قرالر.
آچیقلامالییق کی بو مأمورلارین وظیفه لری، کمیسیون طرفیدن صادر اولان فرمانلاری ایجرا ائتمک و یئرینه گتیرمک ایدی . یعنی مأمورلارین وظیفه لری فرقه ایله فاعالیت گؤسترن اینسانلاری یا او فرقه نین طرفدار لارینی و ایلگی لی اولان اینسانلاری یاخلاماق ، کمیسیونا تاپشیرماق ، و نهایت ده اعداما محکوم اولان دان سونرا ، اونلاری تیرباران ائدیب و اؤلدورمک ایدی.
آراشدیرمالار اساسیندا و تاریخ ده کی یازیلارا گؤره رشید ، چوخلارینی اؤزللیک له دموکرات فرقه سی نین باشچی لارینی اؤز الی له توتوب تیر باران ائدیب و اؤلدورمک ده ، گؤزه گلیم رول ایفا ائتمیشدی و بو اوستون فعالیت لرینه گؤره ، شاه رژیمی و مرکز حاکمیتی طرفیندن یوکسک سوییه ده آلقیشلانیب و قهران آدلانمیشدیر .
یوخاریدا آد آپاردیغیمیز کمیسیون و اینتظامات تشکیلات لارین مأمورلاری ، فرقه نین باشچی لارینی اوجومله دن آزاد وطن اورموداکی دموکرات فرقه سی نینی صدری ، حیدری فرقه نین ایشچی لر بیر لشمیش تشکیلاتی نین رئیسی( کارگر لر اتحادیه سی نین رئیسی)، عباس فتحی فرقه نین تبلیغات کمیسیونون رئیسی ، شکیبا ، اورمیه فرهنگ ایداره سی نین رئیسی و هابئله « ارومیه» آدلی قز ئته سی نین یازاری، شادعلی خرازی و الهوردی مهاجر تبلیغات کمیسیونون عضولاری، بهرام ثانی و بختیار ، دموکرات فرقه سی نین دیگر طرفدارلاری توتاندان سونرا اعداما محکوم ائدیب و رشید نایق و اونون یاردیمچی لاری طرفیندن تیرباران اولوب و اؤلدورولدورلر.
دموکرات فرقه سی بئله بیردوروم دا اورمیه شهرینده آذربایجانین اوبیری شهرلریندن تئز آرادان قالدیریلدی و بؤیوک سیخینسی لیق و دهشتلی قورخو شهرده حاکیم اولدو. فرقه نین دیگر طرفدار لاری قورخولاریندان یاگیزله نیب و یادا بوشهردن کؤچوب دیدرگین دوشوب و باشقا بؤلگه لره قاچیب و ساکین اولدولار.
۱۳۲۵- جی ایلین دی آیی نین بیرینجی گونونده خبر گلدی کی جنایت کار سرهنگ زنگنه ، گمی وسیله سی له اورمو شهرینه داخیل اولاجاق.کمیسیونون عوضولاری و اینتیظامات تشکیلاتی نین مأمور لاری ، شاه رژیمی نین طرفدار لارینی ، زنگنه نین پیشوازینا آپاردیلار. سرهنگ زنگنه اورمو یا داخیل اولدو و شاه رژیمی نین طرفدارلاری طرفیندن یوکسک سوییه ده آلقیشلا قاریشلاندی . بو جمعیت سسله ییر دیلر : یاشاسین زنگنه ، یاشاسین پهلوی ، یاشاسین قوام السلطنه . همان جینایتکار زنگنه کی اونون فرمانی له اورمو چئوره سینده کی کند اهالی لری اؤلدورولدولر. همان شاه رژیمی کی اونون دست نیشانده لری چوخلو اینسانلاری اعدام ، تیرباران ، یارالی ائدیب و دیدرگین سالدیلار. همان قوام کی اورمو شهریندن علاوه آذربایجانین باشقا شهر لرینده و حتی ایرانین دیگر بؤلگولرینده شاه رژیمی له موباریزه آپاران اینسانلاری مجبسه سالدی و سونرالار اعداما محکوم ائدیب تیرباران ائتدیردی .
خاطیرلامالئیام کی ۱۳۲۵- جی ایلین اردیبهشت آییندا زنگنه طرفیندن اورمو شهرینین کندلرینده اوز وئرن فاجیعه دن سونرا ، آذربایجانین مدعی العموم ناحیه سیندن ، سرهنگ زنگنه و دیگر جینایت کار اینسانلارا عایید غیابی محکمه قورولدو و اونلارین علیهینه ایدعانامه صادر اولدو .بوایدعا نامه ده بئله قئید اولونموشدور : « بیز اورمیه ده وئردیگیمز قوربان لاری باددان چیخارا بیلمه ریک و تؤره دیلن دهشتلی جینایت لرین باعث لرینی جزاسیز بوراخا بیلمه ریک. اورمیه ترورچولارین یوزلرجه گوناهسیز قوربانلاری نین مقدس خاطیره سی نامینه، گله جکده خلقیمیزین امنیتینی تأمین ائتمک نامینه مقصرلره بیز حقلی و لایق لی جزا وئریلمه سینی طلب ائدیریک بو جزا بوتون آذربایجان خلقی نین طلب ائتدیگی بیر جزادیر»
آمما تأسوف لر اولسون کی جینایتکار سرهنگ زنگنه و اونون دیگر سوچلو یاردیمچیلاری تهرانا قاچیب و پهلوی رژیمی نین حمایتی آلتیندا اولوب و هیچ واخت بو محکمه نین واسیطه سی له جزالانمادیلار.
گونلر کئچدی ، آیلار اؤتدو ، ایللر دولاندی و بو ظالیم رژیم ۱۳۵۷- جی ایلین بهمن آییندا آرادان قالدیریلدی و شاهنشاهی حاکمیتینین تاریخینه سون وئریلدی . بیر رژیم کی یابانچی دؤولتلرین حمایتی آلتیندا قورولدو و چوخلو جینایت لره اؤزللیکله آذربایجان بؤلگوسونده ال ووردو و رشید قرالر و حسین . ل کیمی ساتقینچی آدام لارین وسیله سی له بو میلّته قارشی اولوب و چوخلو خیانت و جینایت لره مورتکیب اولدولار.
ایندی ایسه خالقیمیزین اؤنونده هانکی اینسانلار اوجامان و قوجامان یاشاییرلار و هانکی لاری خائین و جینایت کار و ساتقینچی تانینیبلار. شوبهه سیز تاریخده باش وئرن اولای لار ، یارادیلان فاجیعه لر، تؤره نن جینایت لر و حتّی یاخشی اولایلاردا اینسانلارین قافاسیندان و اوره ییندن هئچ بیر زامان سیلینمه ییب و آرادان گئتمییه جکدیر، ایه ر ده تاریخی کیتاب لار ۱۳۲۵- جی ایلین آذر آیی نین سون گونلرینده یاندیریلب و سندلر داغلیب و آرادان آپاریلسادا اینسانلارین سینه سیندن و حافیظه لریندن سیلینمه یه جکدی.
قایناق :
یئنی شرق قزئته سی ۱۲۳ جونومره – ۱/۲/۱۳۲۵
اطلاعات قزئته سی نومره ۶۲۸۷ تاریخ ۱۰/۱۲/۱۳۲۵و نومره ۶۲۸۸ تاریخ ۱۱/۱۲/۱۳۲۵